Eri Wokajil Ajchajil Tinamit (PNC) e k’o 56 ch chakunja ukojom pa we amaq’ rech ke’uchomaj winaq kiriqom k’ax ri’, are patanim uwach kumal eta’manel eqa’lenelab’ e jachajil tinamit ri’ rech kakik’am panoq uta’ik ri b’iw ub’ixik loq chi rij b’anoj k’ax chi ke ixoqib’ xuquje’ pa kachoch winaq ri’.
Eri Departamento rech Atención chi ke Víctima (DAV) rech PNC are ri’ jun uq’ab’il ri taqawokajnem ri kuchomaj pa nab’e’il ri’ pa le kachomaxik ri ya’talil winaqil chi ke ri ixqoib’ kiriqom k’ax pa juntir ri’: e ch’ayam, itzelb’am kino’jalil xuquje’ e xib’im e chapom b’anom k’ax chi ke ri’.
Pa le junab’ 2020 xek’ul panoq pa ronojel 8 mil 504 rajilab’al b’iw ub’ixik loq, chi ke ri’ k’o 6 mil 620 xk’am panoq rilik xchomaxik pa le Oficinas rech Atención chi ke Winaqib’ kiriqom k’ax ri’ xeta’ik pa taq le jalajoj rachoch taq chakunja ri’ xuquje’ e k’o 1 mil 884 xechomaxik pa le rachoch ri Subdirección General rech Investigación Criminal (SGIC) ri.
Aretaq kopan jun ixoq pa jun k’olib’al ya’olchajinelab’ xuquje’ kutzukuj ri DAV pa aninaqil are kachomax rumal jun ixoq eqa’lenel ri kachoman chi re ri’: kunab’ejsaj uta’ik, kuk’am ri b’iw ub’ixik, karachb’ilaj rech kab’e pa q’atb’altzij ri’, kutaq b’i ub’ixikil chi ke ri q’atb’altzij ri kachoman rech, kunimaj ri ya’ol chajinem chi re jacha’ ri kub’ij le q’atb’altzij, xuquje’ kuterenb’ej le rilik uchomaxik ri’.
K’on nim upatanib’al kechomax pa aninaqil ri winaq ri’ e ch’ayam loq rumal ri’ keriqitaj pa k’axk’olil, pa b’isonem tnuwk’u’x, pa chaponem miqinik chqa’kanik kumal ajchijab’ chi ke taq ala xuquje taq ali che ri man kakito’taq kib’ pa le b’anoj k’ax chi ke ri’.
Pa le nab’e q’ij k’a pa le 31 rech enero rech pa junab’, k’o 547 chi b’iw ub’ixik ri’ xok pa taq le Oficinas rech Atención chi ke Winaqib’ kiriqom k’ax jeri’ k’o 200 ri’ xok pa le Subdirección General rech Investigación Criminal ri’.
Pa uterenb’exik uchomaxik ri b’anoj k’ax chi ke ri ixoqib’ kiriqom k’ax xuquje’ ri e kamisam ri’, eri tzukunelab’ rech ri SGIC e k’o 551 chi winaqil xkichap loq pa 2020 xuquje’ e k’o 50 xkichap loq pa le nab’e ik’ rech ri junab’ 2021 xuquje’ eri Subdirección General rech Operaciones pa ronojel k’o 2 mil 855 chi wnaq xe’uchap kanoq pa junab’ir xuquje’ e k’o 241 xe’uchap loq pa enero rech pa junab’ ri’.
Eri b’iw ub’ixik pa le PNC ri’ are chi rij taq b’anoj k’ax chi ke ri ixoqib’ xuquje’ ri e kamisam ri’ ri k’o katajin utzukuxik uwach ri b’anoj taq k’ax ri’, are wa’ katajin uterenb’exik rilik rech uq’atexik pa le wokajil ajchajil tinamit, rech kechap ri’ ri winaqil e b’anol taq ri k’ax ri’.