Man xaq ta ri’ k’o ya’olchajinik kab’an chi rij rachoch taq tijob’al ri’, k’o ri’ katajinik pa taq le ki’okik xuquje’ kelik b’i ri e ajtijoxel chi’, kumal e ajchajil tinamit (PNC) ri’, che ri e k’o pa le programa “Escuelas Seguras”, xuquje’ ketajin che utoq’ixik uwach ri nab’ejsab’al q’atel k’ax chi kuxo’l taq ri e ajtijoxel ri’.
Pa le 2020 ri’, eri cholchak ya’olchajiinik ri’ are kutz’aqatisaj julajuj junab’ chik katajin che ya’olchajinik ri’, jeri’ k’o b’anoj chomanem ub’anom kuk’ ri e ajtijoxel ri’, are rech kakib’an ta k’ax che kib’ chi kuwach, rech kakub’ kanima chi ke ri kitat nan xuquje’ chi ke ri e ajtijonel chi ke ri’.
Are rech b’a’ kakib’an utz pa taq le q’ij rech ke’uxulanik, rech man ke’ok ta kuk’ ri e b’anol k’ax ri’ xuquje’ rech kaketa’maj jujun taq b’anoj kunanem, ruk’ ri b’anoj pa saqilal xuquje’ chi rij ri k’ax kuya’o ri tijow awan kunb’alil ri’.
“Eri qachak ri’ man xaq ta ri’ k’o ya’olchajinik kab’an chi rij kachoch taq tijob’al, xane’ are rech k’o ya’olchajinik chi ke ri e ajtijoxel, xuquje’ rech k’o uwachtzijonem kaqatzijoj che pa taq le tijob’al keraqataj wi’, jeri chi rij taq b’anoj no’jk’aslemalil xuquje’ rech k’o kub’sib’al k’u’x chaqaxo’l uj xuquje’ kuk’ ri e ajtijoxel ri’”, xcha’ri Oficial Xitumul.
Eri e ajchajinelab’ e rech ri cholchak rech ya’olchajinik ri’, utz kik’ulik b’anom kumal e ajtijoxel, kumal ri kitat nan e ajtijoxel, rumal ri’ kakiya’o ri utzil kuwach aretaq ketzijon kuk’, rumal k’ut eta’mam chik kuwach, rumal ri naj chik ketajin pa le chak pa taq le junab’ ok’owinaq chik.
“Jacha’ pa taq le junab’ ok’owinaq ri’ utz b’a’ kaqilo ri chak kib’anom chik ri e ajchajinel pa taq le rachoch qatijob’al, rumal k’ut are wa’ katob’anik rech kuya’o joremal chi ke konojel, rumal k’ut wexa’ k’o b’anoj k’ax kak’ulmataj ri’ e k’o ri e are kojkito’o” xcha’ jun ixoq ajtijonel chi ke pa le Instituto Normal Mixto ri’.