Ruk’ wa’ are kato’ik uwach kik’aslemal ri winaqil xuquje’ ri kijastaq ri’, pa junam b’a’ ri ya’talil chi ke ri winaqil ri’, rumal ri’ eri Ministro rech Gobernación Gendri Reyes ruk’ ri Viceministro rech Seguridad, Carlos Enrique Franco, ri taqanelab’ rech ri Wokajil Ajchajil Tinamit (PNC) xuquje’ kuk’ ri taqanel rech taq comisarías pa we amaq’ xuquje’ ruk’ utatb’enik ri’ ri diputado Fidel Reyes Lee, q’atb’altzij rech ri bancada Bien, xek’oji pa le nim b’anoj chomanem ri’, chi’ k’u ri’ qas xb’an ukojik ri ub’anik rilik ri’ xuquje’ k’o pa saqil ri’ eri ajchajinelab’ kakito’o ri winaqil ri’.
Rumal ri’ eri Ministro Reyes xub’ij che rajwaxik ri’ kil rilik chajinem ri’ ri k’o ri’ pa usaqilal ri’ pa le unimaxik ri ya’talil uwach chi ke ri winaqil, “rajwaxik ri’ k’o pa saqil jun b’anoj unimaxik ri’ aretaq k’o rajwaxik kaq’atexik, rajwaxik k’ut qas kab’an rilik uch’ob’ik ri’ ri cholajil kakinimaj uwach ri ajtaqqnel rech ri e ajchajil tinamit. Rajwaxik ri’ kaqana’tij chi ke ri winaqil e aj iximulew che rajwaxik kaqakub’isaj uwach ri kik’aslemal xuquje’ kiwinaqilal ri winaq ri’ are wa’ qas uchapib’al ri’”.
Pa 2015, are chi’ pa nab’e mul xkoj ri jun ub’anik chajinem kumal e ajchajil tinamit rech kiq’atexik winaq k’o kakich’ojij, are b’anik xtaq ukojik pa le Resolución 02-2015 rech rajilab’al q’ij 11 rech agosto, pa le 2016 chik are pa nab’e ri’ xtaq ukojik ri resolución 04-2016 xuquje’ pa 2020, we b’anoj ri’ are xtaq ukojik pa le 14 rech septiembre ruk’ ri resolución 140-2020, ri rech b’anoj chajinem rech kub’sib’al k’u’x chi ke ri winaqil rech kakimol kib’ xuquje’ rech pa joremal kakib’an ri k’o kakich’ojij ri’.
Ri k’amal b’e rech ri PNC, José Antonio Tzubán, xumaltyoxij ri tob’anik xya’taj kumal ri taqanelab’ rech ajchajil tinamit ri’, “e iwir k’ut e k’o 174 chik chi kamisanik xq’atatajik, are wa’ kuk’utu ri chak, tijowchuq’ab’ xuquje’ ri ya’olchajinem kumal e ajchajil tinamit ri’, pa le ik’ rech noviembre ri’.
are wa’ tajin kaqeye’j ri pa ka’mul k’uttijonem chi rij ri’ pa taq le q’ij petinaq rech k’o jun utzalaj ya’olchajinem kab’an ri’”.
Eri riqb’al ib’ ri’, are ruk’ wa’ kaya’ik uchuq’ab’ ri ub’anik ya’olchajinem kumal ri e ajchajil tinamit rech pa le kachajixik ri winaqilal ri’.