K’o nim uq’atexik ri narcotráfico b’anom kumal ri Subdirección General rech Análisis rech Información Antinarcótica (SGAIA) rech Wokaj Ajchajil Tinamit, pa uwi palow, cha kaj pa kaqiq’ xuquje’ pa taq tinamit pa Iximulew. Pa le panik’aj junab’ ri’ e k’i ri molaj b’anol k’ax xeq’atexik, eri rajil ri jastaq riqom kuk’ k’o Q1 mil 525 millones 496 mil 740.16, chi pwaqil ri’, are rajil taq awan kunab’al, ri pwaq ri jastaq riqom.
Eri Ministro rech Gobernación, Francisco Jiménez, xub’ij k’o nim q’atenik b’anom pa taq le tzukunem xuquje’ k’o nimachak tajin rumal ri K’amal B’e Amaq’ Bernardo Arévalo pa reqele’n ri Taqawokaj Ya’olchajinem pa Amaq’, rech pa jikomal kachajixik ri winaqil xuquje’ rech uq’atexik ri molaj kakib’an ri k’ax pa taq nimatinamit. Xuquje’ eri taqawokajnel xub’ij chewe kamik eri uchakunik pa le taqawokaj ri’ k’o nim kaq’atexik ri narcotráfico ub’anom pa qatinamit.
Pa le nab’e q’ij rech enero k’a pa le nab’e qij rech julio rech pawe junab’ riqom chik 10 mil 740.05 upajb’alil cocaían ri’, k’o 594.5 upajb’alil marihuana riqom ri’, k’o 5.23 upajb’alil ri crack riqom xuquje’ k’o 1.87 upajb’alil metanfetaminas riqom ri’. pa le tzukunem k’ate xb’anik kumal ri wokaj chajinel antinarcóticas, xriq ri’ keb’ nima’q chi eqa’n rech cocaína riqom, eri rajil are 242 millones chi pwaqil ri’.
Eri nab’e xriq pa Santo Tomás de Castilla, Puerto Barrios, Izabal, are chi’ xriq 2 mil 212 upajb’alil cocaína ri’ pa le nab’e solinik xb’an pa jun nim kaxonach’ich’ upetik loq Colombia ri xok loq pa Iximulew.
Eri ukab’ xriqik pa le tzukunem xb’an pa jun nim kaxonach’ich’ pa le kilómetro 46 rech ri Nimab’e Centroamericana Oriente, pa juyub’al rech Barberena, Santa Rosa, are chi’ xriq 150 upajb’alil uwach ri awan kunab’al ri’, ri k’o pa le tasb’alil chi upam ri jun nimach’ich’ ri’.
Ri tiko’nib’al awan jastaq porom ri’
Pa le tzukunem awan jastaq xuquje’ are q’atim uwach kumal ri wokajil chajin tinamit kuk’ ri militares kiporom chik 3 millones 436 mil 637 ichaj tiko’n rech coca, jun millón 490 mil 240 raqan ichaj tiko’n rech amapola porom chik uwach xuquje’ k’o 909 mil 663 chi ichaj tiko’n rech marihuana ri’. Pa le k’isb’al wuqq’ij kanoq, xporoxik 249 mil 509 raqan ichaj rech marihuana pa le La Libertad, Petén, eri raqil are 93 millones 565 mil 875 chi pwaqil we qatinamit.
E k’o keb’ rachoch b’anob’al awan jastaq xporoxik, k’o wuqub’ kiqajib’al xik’ach’ich’ xtulisaxik, are rech uk’ulik loq ri awan kunab’al pa rulewal tinamit,
xuquje’ xporoxik 7.88 nima’aq pajb’alil rech b’anoj awan kunab’al riqom ri’.
Ri jastaq riqom ri winaq e chapom
Pa le uq’atexik ri molaj b’anol k’ax ri’ e k’o 634 chi winaqil e chapom ri’ rumal e k’o pa narcoactividad ri’ xuquje’ e k’o waqxaqib’ chi winaqil narcotraficantes e chapom rech xetaq pa q’atoj tzij pa Estados Unidos rech América. Ri k’isb’al xchapik pa le k’isb’al junio pa le aldea El Naranjo, La Libertad, Petén, are chi’ xchap jun ub’i’ a Ronaldo Ventura Alvarado, ri “Bigotes”, ub’i’ kab’ixik, ri xtaq loq uchapik rumal ri Corte Distrital rech ri Estados Unidos rech ri Distrito Este rech Texas rumal xub’an k’ayin awan kunab’al ri’.
Eri nimapwaq xriqik, are jun Q1 millón 180 mil 647.85 ri’; US $148 mil 089 ri’; MX $18 mil 141 ri’; xuquje’ €4 mil 089 ri’. Xuquje’ riqom 6 mil 726 ub’aq’ k’aqb’alil, 193 chi tolvas, 140 chi b’insal ch’ich’, 85 chi k’aqb’alil, keb’ nima’q jukub’ ch’ich’ rech kakoj pa uwi palow.