E k’o jun rech 335 chi reqa’lenelab’ ri División rech Fuerzas Especiales rech Chajin Tinamit (DIFEP) ri’ rech ri Wokajil Ajchajil Tinamit (PNC) xkik’is paq’ij kimik jun b’anoj tijoninem chi rij taq Estándares Internacionales rech Ya’tal chi kech Uwinaqil Tinamit. Eri cholchak ri’ are xuya uchuq’ab’ nim keta’manik ri xetijoxik xuquje’ rech xkich’ob’o ukojik ri k’ak’ taq chakub’alil rech kab’an jun utzilaj kachak rech ri kachajixik ri winaqilal, xuquje’ pa ri unimaxik ri ya’tal chi kijujunal ri winaqilal ri’.
Le Viceministra de Antinarcóticos xuquje’ Seguridad Fronteriza, Claudia Palencia, ri xuk’am ub’e ub’anik tz’apib’al ri tijoninem, sib’alaj xub’ij ri’ che ri tijoninem ri’ are la’ jun nimachak katajin pa le patanem kimik rech ub’anik k’ak’ chech ri ya’olchajinem pa tinamit. “Eri katok aj upa wokajil ri fuerzas especiales ri’ man xaq tan keqaxik ri atz’iyaqb’alil; xuquje’ rech kub’an suk’alil no’jb’alil, no’jb’anem, suk’ilal xuquje’ nimanem ri taqanik”, xcha’.
Xuquje’ le Viceministra sib’alaj xuya ub’ixik k’o upatan ri b’anoj ucholajil, ruk’ ronojel anima’ xuque’ ri b’anoj kachakunik ri e 300 chi ajeqa’lenelab’, pa le uwi’ katijoxik ri e’ajchajin tinamit. “Eri ya’tal chi kech winaqilal xuquje’ ri b’anoj chajinem are man kakiti’ taq kib’, e’ajilol rech pa amaq’el. Eri jun wokaj ri’ are kunimaj uwach taq ri ya’talil rajawaxik, are la’ jun wokajil che ri are kuch’ak ri kub’al k’u’x ri winaqilal xuquje’ are la’ katob’anik pa ucholajil ri taqanem pa tinamit”, xcha’.
Eri Nim Taqanel rech ri Naciones Unidas ri’, Vivian de la Peña, kuya uq’ij kachak ri q’atb’al tzij rech ri Taqon Ya’olchajinem pa Amaq’, pa le yab’al uchuq’ab’ ri wokajilal xuquje’ pa ya’el utzijob’alil ri estándares internacional rech ya’tal winaqilab’anik pa tinamit. “Eri chak ri’ chi rij unimaxik ri ya’tal uwinaqilab’anik are k’o nim upatanib’al pa wokajil ajchajin tinamit, rumal k’ut, are uwach ri Taqawokajnem pa Amaq’, are jun rachib’al retal pa le kachajixik ri winaqilal”, xcha’.
Pa le b’anoj tijoninem xb’an julajuj chi k’uttijoninem, kumal ri e’ajtijoxel chi rij ya’el utzijob’eil xuquje’ rech uchajixik uwach taq ri ya’tal winaqilal. Pa le utz kataqik ri wokaj e’ajchajinelab’, rech taq jamib’al, rech taq uq’atexik b’anoj k’ax ri’, rech xaq keq’atexik ri winaq ruk’ yoq’oninem, rech kaq’atexik winaq k’o ri kakich’ojij, rech pa jikom ya’el utzijbo’elil, xuquje’ pa le uto’ik kuwach ri e’ajtzijolinelab’.