Eri uchak reqale’n ri Ministro rech Gobernación, Francisco Jiménez ruk’ ri wokaj rajchakunelab’ k’o utz ri chak kib’anom, are ri’ ri xya utzijoxik ri’ che xq’alajinik chi k’o xq’atataj uchuq’ab’il ri b’anoj k’ax ri’.
Pa le junab’ 2025, eri Ministerio rech Gobernación pa uchakunik ri Wokajil Ajchajin Tinamit (PNC) uk’utum ri are jun nimachak ub’anom ri’ pa le chajinem winaqil, k’o jun nim chakunem ub’anom pa le uq’atexik taq ri b’anoj k’ax ruk’ ri kaq’atexik ri e’ajb’anol k’ax ri’. Eri chak ub’anom ri PNC are la’ xuya pa retalil rech xeq’atexik 708 chi kamisanik, are la’ xuq’alajisaj uwach ri tzukno’jchak chi rij k’ut. Eri rajilab’al ri’ are kuq’alajisaj uwach ri rajilab’al uq’atexik taq b’anoj k’ax ruk’ ri b’anoj puqchajinem pa taq tinamit rech pa amaq’il ri’, rech kato’ik ri winaqib’ xuquje’ rech ya’ik jorob’anem ki’kotemal pa taq ri tinamit winaqil ri’.
Pa le uq’atexik taq ri b’anoj k’ax, eri taqawokajil ri’ xuya utzijol chi k’o 24,768 chi winaqib’ xechapataj pa 2025, rumal jalajoj taq ri b’aoj k’ax ri’. Eri q’alajisab’al ri’ are kuk’utu chi k’o utz taq puqchajinem b’anom, jeri’ ri pa amaq’el e k’amom b’i pa q’atb’al tzij ri ajb’anol taq k’ax. Eri nik’aj winaq ri’ xa’ xtaq loq kichapik rumal ri ajq’atol tzij, kuk’ ri xechapik are chi’ ketajin pa b’anoj k’ax.
Konojel ri nik’aj winaq ri’ e chapom b’i pa q’atb’al tzij rech kechomaxik chi la’ k’ut.
Ri jun chik ri xb’antaj nim kowonem ruk’ are la’ ri xq’alajin pa jun 12.41% ri’ pa le kariqitajik ri kejach’ich’ kuk’ ri ch’ich’ e b’insam pa junab’ kanoq. Eri jun upaqab’ik are kuk’utu che e k’o xb’an utern’exik rech xtzukux ri’, jeri’ pa ruk’ ri komon tob’anik b’anom kumal ri uq’ab’il ri wokajil chajin tinamit. Pa uq’atexik taq ri k’aqb’al q’aq ri’, eri PNC xkowon k’ut che uriqik loq 2,076 chi k’aqb’al q’aq’ pa junab’ ri’. Are maltyox b’a’ che ri chajinem ri’, rumal b’a’ are rech kaq’atexik ri b’anoj k’ax ri’ rech man jumul ta chik kakib’an wari0.
Xuquje’ xb’an utzijoxik chi k’o nim upatanib’al ri 84 chi uq’atexik taq keleq’axik winaq, chi la’ k’ut eri q’atb’al tzij kesam ri winaq pa kiq’ab’ ri nik’aj e’ajb’anol k’ax ri’. chi rij taq ri jujun b’anoj k’ax ri’ k’o jun utzilaj iyeb’al xuquje’ k’o jun utzilaj kachomaxik ri winaq xkiriq ri k’ax ri’ kuk’ taq ri kachalal, ri xe’esax pa kaq’ab’ ri ajb’anol k’ax.
Eri xb’antaj kowonem ruk’ ri’, are ri’ ri jun nimachak xb’antaj ri’ pa le uq’atexik ri b’anoj k’ax, ri xtzukux uwach xuquje’ ri xb’an ri komonchak chi rij taq. Eri wokajil ri’ sib’alaj xuya ub’ixik che ri uchak patan ri’ are rech kuya uchuq’ab’il ri Ya’tal Jikom Amaq’ Taqanem xuquje’ ri uchajixik ri kik’aslemalil konojel ri wiaqilal pa Iximulew nimatinamit.