Pa le 2020, eri taqanelab’ rech ri División Especializada rech Investigación Criminal rech ri Wokajil Ajchajil Tinamit (PNC), xkiya’ loq utzijol che e k’o chik 800 chi winaqil e chapom chik, e k’o ri’j winaq chi ke, e k’o ixoqib’, ak’alab’ xuquje’ e q’apojil chi ke ri’ rumal k’ut jalajoj uwach xkiraqo ri’ rech xkisach kib’ man xeraqataj ta chik kumal kachalal.
Pa enero ri’: e k’o 66 achijab’, 166 chi ixoqib’ xesachik. Pa Febrero e k’o 75 chi achijab’ xuquje’ e k’o 166 chi ixoqib’ ri’. Pa Marzo e k’o 64 chi ixoqib’ xuquje’ e k’o 142 chi ixoqib’ ri’ kuk’ keb’ winaq chik man e ch’ab’om taj jas kicholajil winaq ri’.
Pa abril ri’ xa’ e jub’ik winaq ri’ e raqom, chi ke ri’ e k’o 44 chi achijab’ xuquje’ e k’o 82 chi ixoqib’ xuquje’ e pa mayo e k’o 11 chi achijab’ ri’ kuk’ lajuj ixoqib’ ri’.
Pa taq le xkik’ulmaj ri’ pa konojel ri e q’apojil xuquje’ ri alab’om e alitom are wa’ xkib’ano: k’o chi ke xa’ xek’a’nerik, nik’aj chik rumal eri kak’ulaj xeb’e ruk’ jun chik q’apoj winaq, e k’o nik’aj chik rumal b’anoj ch’oj pa taq kachoch xuquje’ e k’o nik’aj chik rumal kakimaj kib’ chi rij uk’amik b’i kalk’uwal ri’.
Rumal ri’ eri Subdirector rech Prevención rech b’anoj k’ax kumal ri PNC, Erick Tortola, xuya’ utzijol che ri chakunem rech nab’ejsab’al b’anoj k’ax ri’ are katajin ub’anik ruk’ b’anoj taq tijonem kumal ri tat nan xuquje’ chi ke kalk’uwal, “xuquje’ k’o pimawuj rech ya’ltzijol kojtajin che ujachik ri’, kojtajin k’ut che kasik’ixik ri winaqil pa taq le q’axal tzij rech man utz taj kech’ey tane’ ri e ak’alab’ ruk’ q’esnik ch’ayonik, tajin k’ut keqatzukuj ri e tat nan rech kakich’ob’o b’a’ pa utzil b’a’ kakipixb’ej ri k’alk’uwal ri e alab’om e alitom ri’, rech kakitzaq ta kanoq kachoch ri’”.
Eri q’atb’altzij rech ajchajil tinamit, kakib’ij eri tzijob’enik ri’ are k’o nim upatan rech keq’atexik ri e ak’alab’, taq ali taq lal xuquje’ ri e q’apojil rech are kakitzukuj jun chik ja winaq keb’e wi rech rumal kakaj keloq’oxik xuquje’ rech keto’ik.