E k’o keb’ choltaqanem kaya ub’ixikil rumal ri Wokom K’amal B’e Amaq’ chi kuwach ri Wokajil Taqanib’alil rech ri Amaq’ Iximulew rech ya’ik uchuq’ab’ kaq’atexik ri molaj b’anol k’ax ri’ xuquje’ rech katoq’axik uwokik uwachj ri tinamit winaqilal ri kub’al k’u’x ri’. Eri taqanik ri’ are kutaqij ub’anik utz chech ri ya’olchajinem pa taq rachoch tz’apib’al japache’, rech nimalaj keq’atexik ri winaqib’ che ri e k’o kuk’ taq ri maras xuquje’ pa taq pandillas ri’, xuquje’ rech kaq’atexik taq ri molaj b’anol k’ax che ri kakib’an ri elaq’nik toq’nik pwaq, ri kakib’an xib’ib’inem chi ke winaqil, xuquje’ ri kakib’an k’ax chi ke chi ke e’ajchoq’e ch’ich’ ereb’al winaq ri’.

Eri K’amal B’e Amaq’ Bernardo Arévalo, pa le xek’oji wi pa Le ronda, sib’alaj xub’ij ri’ che ri cholchak ri’ are la’ jun nim retal q’axenik xb’an pa Iximulew ri’ rech kaya’taj ri’ jun taqanem rech antinpaillas.

“Kojtajin k’ut che jachik taqanem tzij rech kaq’atexik taq ri b’anoj e’ajb’anol k’a pa le uwach ub’anikil ri’ rech uq’atexik ri b’anoj k’ax, jacha ri rajawaxik che ri tojb’al q’atoj tzij xuquje’ ri k’ak’ taq b’anikil rech kaq’atexik taq pandilla ri’, xcha’.  

“Kojtajin che ya’ik ri kachakub’alil ri e’ajchajin tinamit ri’ xuquje’ ya’ik ri tob’anem rajawaxik rech nimalaj keq’atexik ri nuk’molaj b’anol taq k’ax ri’ xuquje’ ri narcotráfico ri’, Rech keq’atexik juntir kimolajil e’ajk’ayin taq awan kunb’al ri’ xuquje’ ruk’ juntir ri kariyib’al nik’aj chik e’ajtaqanib’al pa tianmit, eri Wokom K’amal B’e Amaq’ ri’ kutoq’ij ub’anik. Kakub’ qak’u’x uj, che ri Wokaj rech Taqanib’al pa Amaq’ kakitaq uk’exik wari’ pa aninaqil, xuquje’ kuchomaj b’a’ ri loq’ katzijob’el ri tinamit rech Iximulew”, xcha’ ri K’amal B’e Amaq’.

Rumal ri’, eri Ministro rech Gobernación, Francisco Jiménez, sib’alaj xub’ij “eri k’ak’ taq taqonem ri’ are kojtajin che jachik uwach taq man xaq tan ri’ rech b’anik uchakuxik xuquje’ ri ub’eyalil ri’, xane’ are ri chakub’alil ri rajawaxik pa amaq’ tinamit ri’ rech kato’ik uwach ri kik’aslemalil ri winaqilal xuquje’ rech keq’atexik nik’aj molajil che ri pa awalik kakib’an ri k’ax ri’ rumal e to’om kumal taq q’atb’al tzij. Chi rij jujun b’anik k’ak’ taqanem k’o ri jun tzijol k’aslemam tzij. Chi rij jujun taq uq’ataj tzij k’o ri’ jun winaq uriqom k’ax, k’o ri’ jun kemon winaqilal uriqom k’ax, k’o ri’ le jun nan sachinaq ri raj, k’o ri’ jun amaq’ tinamit ri kub’ij: chitanab’ b’a wa’”.

Xuquje’ eri nima patanel Jiménez sib’alaj xub’ij che k’o jun upatanib’al ri qastzij kitatb’enik konojel taq ri kemon winaqilal ri’ rech utz’apixik ub’ie taq ri molaj b’anol k’ax ri’, rech keto’ik ri e k’ajol  ri e mi’alib’, xuquje’ rech kakub’isax kik’u’x ri winaqilal, xuquje’ rech kakub’isax uwach pa amaq’ tinamit. “Rumal ri’, kenusik’ij rech kinb’ij chi ke ri Wokaj E’ajtaqanib’al pa Amaq’ kimolom kib’ jeri’ chech ri Organismo Judicial (OJ), rech qastzij b’a’ chaqab’ana b’a’ jun jikom Amaq’ Tinamit, ri qamolom qib’ ri’ kaqaq’atij ri molaj b’anol k’ax pa Iximulew. Eri amaq’ tinamit xk’usuj rib’. Xuquje’ man kujtzalij ta chaqij tane’.

Eri Viceministra rech Antinarcóticos xuquje’ rech Seguridad Ciudadama. Claudia Palencia, xub’ij che ri Taqanem rech Ya’ik Uchuq’ab’ ri Upatan ri Tz’alib’al Japache’ xuquje’ rech Nimakeq’atexik ri Nima’q Molajil E’ajb’anol K’ax xuquje’ ri Wokaj Winaq Kakojom Kib’ che taq e Maras e Pandillas ri’, chomatal rumal rech kuya nim uchuq’ab’ ri Wokajil Tz’apib’al Japache’ ub’i’ (SP) pa le ukojik jun rachoch tz’apib’al japache’ ri rajawaxik  rech ketz’apixik ri maras ri pandillas ri’. “Eri Rachoch Tz’apib’al ri’ kuq’atij ya’ik oqxa’nib’al ri’, xuquje’ xa’ e keb’chik e’ajpache’ kek’oji pa jun k’olib’alil”, xcha’.

Eri nan Palencia xub’ij che pa le ukojik ri uk’ak’il tecnología ri’ are rech kak’utun le rilik kuwach ruk’ ri kiqul ri winaq e tz’apilik pa japache’. Xuquje’, xuya ub’ixik che kaya na uchuq’a’ ri ya’olchajinem chi ke ri e tz’apilik pa le resab’al taq kachib’al ri korlim ukojik chi la’, k’o le nimaja rech videoaudiencias ri’, k’o ri jun centro rech monitoreo chi saq ri’, ruk’ nik’aj chik b’anonem ri’.

Eri Viceministra Palencia xub’ij che ri b’anoj taqanem ri’ xuquje’ are kutaqij uya’ik uchuq’ab’ ri wokajilal rech pa aninaqil keq’atexik ri nik’aj molaj b’anol k’ax ri’. “Kojtajin k’ut che uta’ik rech kakoj ti taqanik rech uq’atexik taq elaq’ toq’inik pwaq, rech uq’atexik b’anoj xkib’ib’an ib’, rech uq’atexik ri toq’inik pwaq chi ke e’ajchoq’e ch’ich’ ereb’al winaq pa taq nimab’e rech konojel ri winaq che ri k’o ri kimak ri’, ri kikojom ri ja k’olme’r, ri rech kaq’ataj b’a ukojik ri pwaq pa ja k’olme’r pa le tzukno’jchak chi rij ri’, xuquje’ kanajtib’ uq’ij rech kakitoj ri kimak ri’”, xcha’.

Ruk’ taq ri b’anonem ri’ kaya’taj ri’ uchuq’ab’ ri Wokom Amaq’ ri’ rech uq’atexik taq ri b’anoj k’ax ri’, rech kakub’isax ri kato’ik kuwach ri winaqil xuquje’ rech uq’atexik taq ri b’anoj k’ax pa le rulewal ri tinamit, jeri’ rech pa ukojik taq ri chakub’al taqanik, ri k’ak’ kemechakub’al ri’ xuquje’ rech kab’an ri kub’al k’u’x uquje’ ri jikomal joremalil chi ke konojelil ri winaqilal.