Le Amaq’ib’ Iximulew ruk’ Estados Unidos pa utzilem jikomal xkik’iso uwach le tob’anem xkib’an chi rij ya’ik ri ya’olchajinem pa k’ulb’a’til pa le ub’ixikil le CGAP+ (B’anob’al Uch’ob’ik ri Ukutzil ri B’anoj taq Chakunem). Are wa’ xb’an pa taq le q’ij 19 xuquje’ 20 rech noviembre pa le rachoch taq le Aduanas xuquje’ Protección Fronteriza rech ri Estados Unidos (CBP) pa Washington, D.C., ri kuq’at jun b’anoj retalil pa le keb’ utzijob’elil amaq’ib’ ri’ xuquje’ pa jun komonchak ri man jumul taj b’anom ri’.
Uch’ob’il pa Ronojelil (pa 19 rech noviembre rech 2024)
Pa le nab’e q’ij are xb’an uch’ob’il le ub’e ub’anob’alil ri ya’olchajinem pa k’ulb’a’til juyub’, pa puertos xuquje’ aeropuertos, ruk’ b’anoj tijowchuq’ab’ b’anik, ruk’ ukojik ri kemetob’chakub’al xuquje’ ri puqchajinem q’atenik pa taq k’ulb’a’til juyub’, rech b’anob’al pa aninaqil le uq’atexik ri k’axk’olil kape pa taq nimatinamit. Le ub’ixikil CGAP+ B’anob’al uch’ob’ik ri ukutzil kuya pa le b’anoj chakunem ri’ rech kataqixik uchomaxik ri’ rech ya’ik uchuq’ab’ taq ri wokajilal.
Pa le nab’e q’ij ri’, xechomax retaxik rilik pa taq okib’al pa taq k’ulb’a’til, pa puertos xuquje’ pa uwi plo xuquje’ pa Aeropuerto Internacional La Aurora, xuquje’ le qub’am elaq’nik pa taq taqawokajil, le maj kemetob’chakub’al rech kakojik uquje’ le maj b’anoj komonchak pa taq taqawokajilal.
Opanem pa Centro rech Operaciones rech CBP (pa 20 rech noviembre rech 2024)
Are chi’ qas xb’an le opanem pa le Centro rech Operaciones rch CBP, che ri xe’opan wi le wokaj kajtaqo’ninel le keb’ amaq’ib’ nimatinamit ri xewa’kat wi pa le rachoch ri’ xuquje’ che ri xek’oji wi che ub’ixik kacholaj le unidades clave rech CBP. Pa le riqon ib’ ri’, sib’alaj utz ub’ixik xb’anik le tob’anik b’anoj chi kuwach le Iximulew ruk’ Estados Unidos, jeri’ le utoq’ixik xb’anik le komonchak rech uq’atexik taq ri awan kunb’al, ri winaqib’, ri awam jastaq kak’ayixik xuquje’ ri kiq’axenik winaq pa awalik, jeri’ nik’aj chik.
Jun Uk’i’al Ub’anikil Ch’ob’oj
Le ub’ixikil CGAP+ xretaj ub’anik ri ya’olchajinem pa taq k’ulb’a’til jeri’ le ropanb’alil le kemetob’chak, le chajinem xuquje’ pa taq taqawokajil. Chi ke ri xriqitaj ri’ are b’a’ rech katoq’axik ri chajinem q’atenik pa taq le okib’al q’axeb’al, rech pa kub’al k’u’x kaq’ax loq le jastaq kak’ayixik xuquje’ pa kub’al k’u’x keq’ax le winaqil, are la’ qas katob’anik kub’an utzil ri’ che ri b’anoj k’ayinem pa Iximulew. Xuquje’ xch’ob’ le upatan rech ya’ik uchuq’ab’ ri komonchak tob’anem, pa el q’atenik ri k’ax petinaq pa taq nimatinamt k’a le ub’anik utzilem che ri nimab’e xuquje’ ri kemtob’chakub’al pa taq le okem q’axeb’al.
Chomanem pa Nim Wokajilal
Le riqon ib’ ri’ xe’umol e rajchomanelab’ le keb’ amaq’ib’ nimatinamit, ruk’ le Ministro rech Gobernación rech Iximuiew, Dr. Francisco Jiménez; le Viceministro Antinarcóticos, Magister Werner Ovalle; le Viceministro rech Transporte rech ri Ministerio rech Comunicaciones; le Embajador rech Iximulew pa Washington, Hugo Beteta; le Director rech ri Instituto rech Migración rech Iximulew; le Embajador rech Estados Unidos pa Iximulew, Tobin Bradley; xuquje’ kuk’ le nim e’ajpatan rech CBP, le James L. Collins, Assistant Commissioner rech ri Office of International Affairs, xuquje’ Kelly Hapka, rajpatanel le INL. Xuquje’ e’are jun le puq k’amal b’e rech ri Wokajil Ajchajin Tinamit (PNC), le SAT xuquje’ le Ministerio rech Agricultura.
Ub’ixik kumal le tatb’enelab’
Le Ministro Jiménez sib’alaj xub’ij wa’ ri’: “Pa le keb’ q’ij ri chomanem ri’ are xuya pa saq jun ub’e’al rech katoq’axik b’anik uchomaxik ri’ ri kuya’o uchuq’ab’ ri qachak xuquje’ rech kasak’ajsax ri tob’anem chi kuwach ri keb’ amaq’ib’ nimatinamit ri’”.
Le Embajador Tobin Bradley xub’ij: “Le riqon taq ib’ are nim upatanib’al rech le b’anoj komonchak ri’ rech q’atenik taq awan jastaq, le kiq’axenik winaq maj kiwujil keqam xuquje’ ri chajinem pa taq k’ulb’a’til. Eri qatob’anik are k’o nim upatan rech b’anoj pa k’ub’al k’u’x ri chajinem xuquje’ ri kiyakik ri qawinaqilal.” Xuquje’ xutoq’ij ub’ixik che “Ri k’axk’olil k’o pa taq le k’ulb’a’il man are ta k’axk’olil kumal le políticos, xane’ are rumal ri chajinem tajin pa le keb’ amaq’ib’ nimatinamit. Are ri’ jun chak rajawaxik katoq’axik ub’anik ri’ pa komonchak”, xcha’. Xumaltyoxiij le tob’anik xub’an chi rij rumal le K’amal B’e rech Iximulew xuquje’ ri katob’anik loq le agencias estadounidense pa ub’anik chomanem ri’, pa le sib’alaj xuya ub’ixik le chak b’anom chik pa le k’isb’al taq lajuj ik’ ri’. Rumal ri’, le Viceministro Ovalle sib’alaj xub’j pa le utzijob’el xub’ano, are chi’ xub’ij k’o b’a’ jun nim upatanib’al le chak b’anom kumal le unidades especializadas, jeri’ rumal le Subdirección General rech Análisis rech Información Antinarcótica (SGAIA) xuquje’ rumal le Unidad Móvil rech Interdicción Táctica (UMIT), pa le uq’atexik taq awan kunb’al, k’aqb’al xuquje’ winaq ri’.
Myaltyoxinem ruk’ Reqele’m Chak Chuwe’q Kab’ij
Le nim riqonem ri’ xkutz’aq’ij ub’ixik uwach le kub’al k’u’x chi kuwcah le keb’ wokom k’amal b’e amaq’ib’ ruk’ jun nim tob’an ib’. Le xch’ob’ wi che rajawaxik katoq’ax uchomaxik ri’, rech le uya’ik uchuq’ab’ le komonchak rech ya’olchajinem, rech k’uttijonem chi ke taq ri puq e’ajchak rech ri jalajoj taq uq’ab’ ri taqawokajil, rech ukojik ri b’anoj taq runmal chakunem ruk’ ya’ik uchuq’ab’ ri uk’olib’alil ri kemtob’chakub’al ri’. Le nim riqonem ri’ are xuk’ij ub’ixik ruk’ le jun nim maltyoxinik xuquje’ ruk’ jun ya’ik wujil na’tib’al chi kech ri puq e rajchak ri keb’ amaq’ib’ nimatinamit rumal xkiya kanima’ ruk’ le b’anoj chajinem. Eri tijowchuq’ab’ b’anoj komonchak ri’ are xuq’at uwach ub’anik jun ub’anob’alil pa rulewal taq amaq’ib’ nimatinamit ri katanab’ ta ub’anik ri’ rech ya’ik nim retalil utzil chi kech ri winaqilal rech keb’ amaq’ib’ nimatinamit.