Eri K’amal B’e rech Iximulew pa reqele’n ri Ministerio rech Gobernación (Mingob) xuquje’ rumal ri Ministerio rech ri Defensa Nacional (MDN) ketajin che ya’olchajinem rech kaq’atexik ri narcotráfico ri’ pa tinamit ri’. Eri jun utzilaj komonchak ri’ pa wokajilal are la’ xuya pa retalil rech tajin kaq’atexik ri xik’ach’ich’ che ri keqam loq awan jastaq pa kaqiq’ pa rulewal tinamit.
Eri ukojik ri radares rech b’iw b’ixik pa aninaqil ri’are la’ xub’an ri’ eri wokajil ajchajil tinamit rech nab’e kakiriqio ri xik’ach’ich’ man k’ot pa saqil ke’ok loq cho kaj pa rulewal tinamit. Rumal ri’ xoksaxik ri kub’sib’al k’u’x taqanem pa tinamit xuquje’ rech uto’ik uwach ri tinamit Iximulew.
Eri información rech ri Centro Interinstitucional rech Q’atenik ri Narcoactividad pa Iximulew ri’ (Cicnag) xub’ij che xriqitajik oxib’ qumb’al pa junab’ ri’, k’o pa 93 por ciento ri’ xq’atataj chi rij man je ta ri’ ruk’ 2020, chi la’ k’ut xeriqitaj wi 41 chi xik’ach’ich’ che ri man k’ot pa saqil xe’ok loq pa rulewal tinamit Iximulew.
Eri jun utzilaj q’atenik ri’ are la’ xb’antaj rumal taq ri puqchajinem rech uchajixik pa uwokaj xuquje’ kumal ri reqa’lenelab’ ri Unidad Aérea rech ri Ministerio rech Gobernación (Unagob) xuquje’ kumal ri Wokajil Ajchajil Amaq’ Iximulew, rech nab’ejsab’al q’atenik b’anol k’ax ri’ che ri k’o kuwach ruk’ uq’axexik uk’ayixik awan kunab’alil pa awalik.
Rumal ri juyub’al kariqitaj wiri’, eri tinamit Iximuulew ri’ qas pa ub’e uq’axeb’al awan kunab’al jastaq kariqitaj wiri’. Emu wari’ kub’ano rech pa kemon wokajil ri chajinem tajin ri’ xuquje’ ri tajin wi ukojik tob’chakub’alil rech pa kaq’atexik ri nik’aj molaj e b’anol k’ax ri’.
Eri k’ayin awan kunab’al
Eri chak q’atenik xb’antaj kumal ri Subdirección General rech Análisis rech Información Antinarcótica (SGAIA) rech ri Wokajil Ajchajil Tinamit (PNC)pa junab’ ri’, rumal ri’ xriqitaj ri’ 3 mil 477.72 upajib’alil cocaína ri’, 443.85 upajb’alil marihuana ri’, 23.37 upajib’al metanfetamina ri’ xuquje’ 5.31 upajib’al crack ri’. Xuquje’, riqom chik 7 millones 933 mil 481 rajilab’al ichaj tiko’n rech coca, 1 millón 297 mil 913 rajilab’al ichaj tiko’n rech marihuana xuquje’ 667 mil 398 rajilab’al ichaj rech amapola ri’.
Xuquje’ xporox 86.37 nima’q eqa’n uk’u’x b’anob’al awan kunab’alil, kajib’ awan rachoch b’anob’al awan kunab’al xuquje’ xtululisaxik job’ chi kiqajib’al xik’ach’ich’. Eri q’atb’al tzij xkichapo e 741 chi winaqil e ajk’ayil awan jastaq kunab’alil, xuquje’ e k’o kajlajuj chi narcotraficantes rech ketaq b’i pa japache’ pa q’atb’al tzij pa Estados Unidos rech América.
Eri jastaq xuquje’ pwaq rajil xriqitaj ri’, eri ajchajil tinamit xkib’ij chi xriqitaj ri’ Q8 millones 399 mil 404.05, $79 mil 768 dólares ri’, $24 mil 835 pesos mexicanos ri’ xuquje’ €200 euros ri’. xuquje’ xeriqitaj loq e 170 chi ch’ich’ e b’inisam kumal winaq, oxib’ xik’ach’ich’ xuquje’ jun nim jukub’ab’al, jeri’ k’o 123 chi k’aqb’alil riqom ri’, rumal ri’ k’o nimapwaqil xriqitaj ri’ kuk’ ri narcotráfico ri’ pa ronojel are k’o Q1 mil 765 millones 168 mil 225.69 ri’.