K’o ri komonchak ri’ rech kawok uwach ri cholhak rech Kajmanem Chajin Tinamit ri’ ri k’o nimachak ub’anom ri’ pa le ya’ik uchuq’ab’ ri b’anoj utaq’ik ri kichak taq ri wokajil che ri kakib’an chajinem pa Iximulew. Eri b’anoj uq’atik ri chajinem pa tinamit ri’ are rech pa amaq’el silom ri chajinem kab’an ri’. Xuquje’ are rech kuloq’aj kichak ri e’ajchajinelab’ k’o ajtojol kech xuquje’ rech pa unimaxik uwach ri ya’tal pa kik’aslemal winaq ri’.
Le Ministro rech Gobernación, Francisco Jiménez, xumaj ub’anik le nimatzijob’el rech xjach le Taqanib’al pa Amaq’, sib’alaj xub’ij k’ut che ruk’ ri nab’e uwach b’anoj ri’ are la’ jun nim ub’anik ri q’atojixk ri’, are rech b’a’ kab’an ri jikom taqanem, ri saqilal xuquje’ ri suk’umalib’anem ri’. “Eri chakub’al ri’ are rech ub’anik ri utz utzchomaxik, rech kab’an utz taq b’anonem ri’ xuquje’ rech pa kub’al k’u’x kab’an ri chak nimanem”.
“Kink’am k’ut pa weqale’n ri’ le ub’anik ri Ub’anik le Chajinem k’o Rajchoq’e pa Tinamit, rech katerne’x ub’anik ri wari’. Jun chi kech, rech kajach chi uwach le Consejo Nacional rech Seguridad, xuquje’ chi uwach le Consejo rech ri ministros ri’. Man are ta uk’isb’al ri’, rech umajik ri jun k’ak’ ub’anik chik. Kenusik’ij konojel ri kakichakuj uwach ri jun b’anob’al chajinem ruk’ loq’ab’an pa winaqil ri’, pa utz ub’anik xuquje’ ruk’ ub’anik ri utzilal chi kech ri winaqilal pa tinamit” xcha’ are chi’ xuk’is le utzij le Taqawokajnel rech Ya’olchajinem pa Amaq’ ri’.
Le k’amal b’e rech ri K’amoj Ub’e rech Serivicios rech Seguridad Privada (DIGESSP), Jorge Santizo, sib’alaj xub’ij che ri b’anoj taqanib’al tinamit ri’ are la’ rech kachomaxik pa ub’anikil ri b’anoj chajinem k’o rajchoq’e ri’, ri pa utukel tajin ub’a ib’anik. Xuquje’ k’ut, ri Santizo sib’alaj xub’ij chi k’o jun nim upatanib’al ri utzijob’elil xuquje’ ri utz’ib’axik ri wujial rech taqanib’al pa tinamit ri’.
“Eri b’anon taqanib’al pa tinamit are la’ kurilo ri b’anoj nimab’al uwach, ri nimab’al xuquje’ ri uloq’axik kuwach taq ri e’ajchajinelab’ k’o e’ajchoq’e, jeri’ rech ub’anik pa saqilem xuquje’ pa kub’al k’u’x ub’anik chi kech ri winaqilal, rech kak’u’x chi rij ri uchak ri DIGESSP, are ri’ rech kub’al k’u’x ub’anik ri chak kumal ri wokajil rech kakib’an ri chak pa jun uq’atik ub’anik “, xcha’ le k’amal b’e Santizo ri’.
K’a pa agosto rech 2024 k’a pawe q’ij kimik, eri wokajil winaqilal ri’ xkimaj ub’anik pa kab’lajuj ik’ ri chak, rech kechomanik kakitzijoj, rech kakitzijob’ej ri chak kib’anom kik’aslemal ri’. Eri riqon ib’ ri’ are la’ rech ub’anik ri taqanib’al pa tinamit, rech rajawaxik kaq’at uchakuxik kumal ri wokajil, ri k’uttijonem xuquje’ rech utz ri chajinem kab’an kumal ri ajchajinelab’ k’o katojow kech.