Eri Unimaq’ij Maj B’anoj Chik Itzelb’enik Kumal Winaq ri’, are la’ xb’an pa taq le 21 rec marzo rech katoq’ixik unimaxik uwach ri ya’tal chi kech winaqib’, le junamil ib’, le uq’atexik le xutun ib’, le itzelb’enik. Pawe junab’, le Organización rech le Naciones Unidas (ONU) xuna’tisaj ub’anik pa le q’ij ri’ le “60 junab’ chik xk’utun le Nimachomanik rech Uq’atexik ri Itzelb’enik: ri chak b’anom chi rij ri’ xuquje’ ri uq’atexik uwach b’anom le itzelb’enem ib’”.
Rumal k’ut xopan we q’ij ri’ rech xb’an le unimaq’ij wari’ ri k’ax xk’am ub’e ub’anik rumal le Ministro rech Gobernación, Francisco Jiménez, ruk’ le Viceministra rech Seguridad, Claudia Palencia, xuquje’ ruk’ le Viceministro rech Tecnología rech ri Tzijolil xuquje’ Tzijob’enem, William Cameros. Xuquje’ xk’oji chi’ le K’amal B’e rech ri Wokajil Ajchajin Tinamit (PNC), David Custodio Boteom, le Subdirector General rech ri Sistema Penitenciario (SP), Edgar Fabricio Yanes, je jas le rajq’atol tzij rajchomanel le Facultad Latinoamericana rech Ciencias Sociales (FLACSO), Ana Monzón, xuquje’ ri rajtaqanel taq ajchajin tinamit kuk’ ri winaqil e’ulanel chi’.
Le Nimataqawokajnel rech ri Ya’olchajinem pa Amaq’, ri are sib’alaj xub’ij, “qeta’m k’ut che ri itzelb’enik ri’ are la’ jun nimak’ax qas b’enaq uk’amal chi kuxo’l le qawinaq pa tinamit. Rumal ri’ eri uj kaqak’am ub’e unimaxik le qatinamit, uj ri’ ri qas kaqab’ij le tzij ub’ixik chi kech ri qawinaq rech makib’an b’a’ itzelb’enem ib’. In weta’m qastzij b’a’ kaqab’an ri utz taq chakunem rech kab’an le runimal le utzil pa qatinamit”, xcha’.
Le Viceministra Palencia sib’alaj xuya ub’ixik che le uq’atexik le itzelb’enem ib’ ruk’ le xutun ib’, are la’ qas kuk’ub’isaj ub’anik le pa junamil ib’, le loq’ob’enem ib’ xuquje’ le nim unimaxik uwach le cholaj ya’tal chi kech winaqib’ pa Iximulew. “We kujkowonik kojchakun ruk’ ronojel qachuq’b’ ri’ xuquje’ we qas qeta’m le kaqaj uj kojkowon ri’ che uwokik uwach le Iximulew ri qaqarayij, le itzelb’enem ib’ le xutun ib’ kasach ri’ rech xaq xu’ wiri’ kana’tix chik pa le uk’aslemalil le Qatinamit”, xcha’ ri are.
Le ajk’amal b’e Custodio Boteo sib’alaj xuya ub’ixik che ri komonchak tajin ub’anik pa le uq’atexik ri itzelb’enem xutun ib’, rech te k’u ri’ utz chik kakilo kib’ le winaq ri’ rech kakiloq’aj chi kib’ xuquje’ pa junamil ib’ pa le qatinamit. “Le uq’atexik pa aninaqil le itzelb’enem xutun ib’ are la’ sib’alaj utz ri’ rech b’a’ qas kakiloq’aj kib’ le winaq ruk’ le ya’tal chi kech. We jeri’ kab’anik kuya uchuq’ab’il le kub’al k’u’x chi kech le wokajil chajin tinamit, rech te k’u ri’ kab’antaj kowonem ruk’ uwokik le loq’ob’en ib’ xuquje’ kub’al k’u’x kumal le winaqil ri’”.
Ruk’ le upatanexik le Semana rech ri Solidaridad kuk’ taq le tinamit che ri ketajin che uq’atexik ri itzelb’enem ib’ ruk’ le xutun ib’, xjaq uwach jun b’anoj uwachtzijonem chomanik rech xchomaxik kaq’atexik ronojel uwach taq itzelb’enem ib’ ri’. Xuquje’ are tajin ub’anik kapixb’exik le winaqilal chi rij ub’anik le utzilal chi kuxo’l le winaqil are kab’an le loq’ob’en ib’ pa junamil, le nimaxik uwach le chomal ya’talil chi kech le winaqil ri’, pa konojelil le winaqib’ ri’.