Eri puqchajinem tajin pa taqawokaj ri’ are kuya uchuq’ab’ ri kaq’atexik nik’aj molaj b’anol k’ax.
Eri q’atenik ri’ are la’ tajin kumal reqa’lenel ri Subdirección General rech Análisis rech Información Antinarcótica (SGAIA) rech ri Wokajil Chajin Tinamit (PNC) pa kemonchak kuk’ ri Wokajil Ajchajil Amaq’ Iximulew pa uq’atexik ri narcotráfico pa rulewal tinamit, are la’ nimalaj tob’aninaq pa uporoxik ri tiko’n rech awan kunab’alil eri rajil kopan pa Q55 millones 941 mil 285 riqom chik pa junab’ ri’.
Paq’ij kamik, eri tzukunem katajinik, rech are katzukuxik xuquje’ kaporoxik ri awan kunab’al riqom chik kumal ri antinarcóticos kuk’ ri e ajchajil amaq’il pa Chuwi’meq’ina’, pa San Marcos, pa Chinab’jul, pa Izabal, xuquje’ Alta Verapaz ri’, xkiporoj 147 mil 573 raqan ichaj tiko’n rech marihuana xuquje’ 60 mil 141 raqan ichaj tiko’n rech coca, ri nima’q chik.
Eri Ministro rech Gobernación, Francisco Jiménez, sib’alaj xub’ij eri nim upatan tajin che ub’anik ri K’amal B’e Amaq’ Bernardo Arévalo xuquje’ ri Ukab’ K’amal B’e Amaq’ Karin Herrera rech kuya uchuq’ab’il ri q’atenik molaj b’anol k’ax. Xuquje’ xub’ij eri Viceministerio Antinarcótico kuk’ex ub’i’ rech kukoj ub’i’ che Viceministerio rech Seguridad Fronteriza, rech kaq’atexik ri narcotráfico, ri elaq’nik ub’i’ defraudación aduanera, ri k’ayin awan jastaq xuquje’ ri ch’ijom k’ax chi kech winaqib’.
Ruk’ ri nim q’atenik kumal ri Ministerios rech Gobernación (Mingob) xuquje’ ri Defensa Nacional (MDN) ri’, eri K’amal B’e Amaq’ ruk’ wa’ tajin che ub’anik nim kaq’atexik ri molaj b’anol k’ax rech kakitik ta chik awan kunab’al pa rulewal tinamit.
K’o tojb’al mak ri’
Eri taqanem rech q’atenik Narcoactividad pa amaq’il, pa le artículo 36, kub’ij che konojel ri winaqil kutiko, kula’wchij xuquje’ karechb’ej ub’aq’, uche’al ri awan kunab’alil rech kub’an awan taq kunab’al ruk’ are la’ jun nim mak b’anoj k’ax ri k’o nim tojb’al rech Q10 mil k’a pa Q100 mil chi rij ri’.
K’o job’ pa juk’al junab’ tojb’al mak chi rij
Eri taqanem kub’ij che konojel ri winaqil kutiko, kula’wchij uk’irik ri tiko’n awan kunab’al ri’.
Xuquje’ pa le artículo 37 rech ri taqanem kub’ij, che konojel ri winaqil kub’an tikon awan kunab’alil, k’o waqxaqib’ pa juk’al junab’ ri tz’apib’chi rij xuquje’ k’o tojb’al pwaq chi rij ri’ kopan pa Q1 millón ri’. Xuquje’ pa le artículo 40 kub’ij jachin winaq kutiko, kupoq’saj, kuk’ayij tane’ awan kunab’al, kab’e pache’ chi rij ri’ waqib’ pa lajuj junab’ ri’ xuquje’ kutoj jun nim tojb’al rech Q10 mil pa Q100 mil chi rij ri’.
Eri riqom porom ri’
Pa junab ri’, eri wokaj e ajchajin tinamit xkiriq k’ut 1 mil 044.68 upajb’alil awan kunab’al, ri uwach ri’ are cocaína, marihuana, metanfetamina xuquje’ crack ri’. Xuquje’ porom chik 0.25 nima’q eqa’n rech awan kunab’al xuquje’ tulisam uwach jun kiqajib’alil xik’ach’ich’ pa le Democracia, Escuintla ri’.
Pa le uq’ij ri b’anoj puqchajinem tzukunik, xechap ri’ e 133 chi winaqil rumal e k’o pa narcoactividad xuquje’ xechap oxib’ chi narcotraficantes rech ketaq b’i pache’ pa q’atb’al tzij rech Estados Unidos rech América. Ruk’ ri b’anoj chajinem tzukunik e q’atim e k’i molaj b’anol k’ax ri’ riqom jastaq xuquje’ chom pwaq kuk’, eri q’atenik ri’ kuya nim uchuq’ab’ nik’aj b’anol k’ax pa qatinamit.