Aretaq xb’antaj k’i taq b’anoj uchomaxik ri’ rumal ri Quinto Viceministro Antinarcótico, Fernando Manolo Rodas De León, ri xtaq ub’anik rumal ri Ministro rech Gobernación, David Napoleón Barrientos Girón, xuquje’, are chi’ xb’antaj jun ucha’ik ri’, xumaj ri’ pa le wuqub’ q’ij rech enero rech pa junab’ ri’, ri vigésimo segundo curso rech Comando rech Operaciones Antinarcóticas (COAN), xcha’ ri K’amal b’e rech ri escuela Centroamericana rech Entrenamiento Canino (ECEC), Ludwin López Hernández ri’.
Xub’ij chik xe’ok 150 e ajtijoxel ri’, chi ke ri’ 101 ketajin we q’ij kamik pa tijob’en ib’ ri’, are la’ rumal ri k’o tijonem katajin chi ke ri’, e k’o jujun ri’ xkesaj b’i kib’, e k’o nik’aj chik xkita rech xel b’i chi upam ri’ xuquje’ e nik’aj chik rumal kisakom kib’ k’a naj chik ri’ xel b’i.
Pa we q’ij kamik, pa le puq e ajtijoxel ri’ e are e keb’ puq kuwach kakik’is ri tijob’en ib’ ri’, pa konojel e k’o wajxaqib’ ixoqib’ chi ke chi ke ri’ are 33 q’ij ri’ ketajin pa tijonik ri’, xcha’ ri K’amal b’e rech ri ECEC, ri xuya’ ub’ixik utzijol ri’ che pa le ukaj wuqq’ij ri’, “kojtajin ri’ che ub’anik tijonem rech operaciones tácticas antidrogas ri’, rech taqim ya’el uchuq’ab’ ri wokajil chak ri’, rech kujtijonem chi rij ub’anik ri puqchajinem pa k’ache’laj ri’ rech uch’ob’ik kaq’atexik ri ch’ich’ rech taq ri narcotráfico ri’, rech utulisaxik kiqajib’al xik’ich’ich’ ri’ rech uq’atexik nik’aj chik uwach ri’”.
Xuquje’ pa taq le nab’e q’ij ri’ are xojtijon chi rij Medicina Táctica ri’, ruk’ wa’, are qas xeqatijoj ri e COAN ri’, rech kakito’o ri kachib’il we keriqitaj pa k’ax, rech pa b’anoj puqchajinik, rech keta’maxik ke’esax pa k’ax ri kesakataj ri’ pa k’ax ri’, ri tijonik chi rij ub’e’alil ri’, rech kakikoj toq’oj kunb’al chi ke ri kachib’il pa taq k’ax ri’, rech kakich’ob’ kakib’an ch’ateb’al ri’ ruk’ che’ q’ayes pa k’ache’laj ri’, ruk’ b’anoj nik’aj chik jastaq chokonsab’al ri’.
Xuquje’ xketa’maj ub’anik ri puqchajinem tzukunik, rech pa tinamit jacha pa taq juyub’ k’ache’laj ri’, ri b’anoj wa’kateb’al rajwaxik kakich’ob’ ub’anik ri’, pa taq ri juyub’ che ri ke’echajin wiri’.
Keb’ ik’ ko katijoxik kab’an ri’
Eri Oficial López xub’ij che kataq ub’ixik ri’ ri b’anoj upatanixik ri helicoportadas ri’, rech ketijox chi rij ub’anik kab’inisaxik ri rapach’ich’ cho kaj ri’, rech kaketa’maj k’ut kakub’ kik’u’x kakiqajisaj cha ulew ri’ ri “chopper simulado xuquje’ ri helicóptero simulado”, rech keqaj pa taq ul xuquje’ rech kakib’an ri Paso Comando ri’, xcha’ ri López Hernández ri’.
Xuquje’ keqatijoj chi ke ri’ rech kakib’an puqchajinem pa uwi nimaja’ pa uwi palow ri’, rech kakiq’atij jukub’ ch’ich’ pa uwi palow, rech kesolinik, rech kakitijoj ri tz’i’ rech kakitzukuj kakiriqo awan kunb’alil ri’ ri are la’ k’o nim upatan ri’ keta’max pa le tijonem COAN ri’.
Junam k’ut ri’, k’o ri tijonem chi rij Derechos Humanos ri’, rumal k’ut are la’ qas kab’an rilik pa le chajin tinamit ri’, uk’amom rib’ ruk’ ri ya’talil ri’, ri niman tzij rech kakub’isax ri ya’talil winaqil ri’ jacha k’o pa le taqonawuj ri’, jeri’ k’o ri uwach ya’talil quk’ ri’, are la’ katijox che ri ajtijoxel rech kuch’ob’ ri ub’anik pa qatinamit ri’ rech b’a’ juntir ri kakib’an ri’ are k’o pa ropanb’alil ri taqanem k’o chi’ pa qatinamit ri’.
K’o tijonem chi rij b’anoj k’aqanik xuquje’ rech b’anoj ukojik ri k’aqb’al ri’, ketijox chi rij ub’anikil xuquje’ ri ukojik ri k’aqb’alil ri’, are la’ katz’aqat ruk’ ri k’o pa le q’atoj uwach ri’, jacha ri kub’ij ri taqanem rech k’aqb’alil ri’.
Eri unidad antidrogas ri’ are kachakunik rech utz kub’an ri uchak ri’, eri K’amal b’e López Hernández xub’ij, “chitampe’ jas ri ub’anik kaqab’an che ri tzukunem ya’olchajinik ri’ pa amaq’el ri’ utaqim utz ri b’anoj chak ri’, emu wari’ jas le ub’anik kab’an ri’?, pa le komon ub’anik ri chakunem ri’, are la’ man utz kel qumal ri’, we man kujchakun pa komon ri’”.
Jewa’ uch’ob’ik uwach awan kunb’al kab’an ri’
Eri jun uwach kuatanij ri tijonem ri’, man xaq ta quk’ uj ajchajinel kujtijon chi ke winaqil ri’, pa le tijonem ri’ e k’o ri’ nik’aj chik wokajilal che ri ketob’anik pa le ya’el chuq’ab’, rumal ri’ k’o quk’ ri delegación rech Derechos Humanos rech chi’ Cuilapa, Santa Rosa, e are k’ut xojkito’ che ya’el uchuq’ab’ ri chajin winaqil ri’, jacha ri xinb’ij kanoq, eri Derechos Humanos ri k’o nim upatan ri’, xuquje’ eri jun chik uwach ri’ are rech ch’ob’oj chi rij uk’u’x awan kunb’alil, eri wokajil ri’ ri uj tob’am ri’ che ya’el uchuq’ab’ keta’mab’al rajchak ri Instituto Nacional rech Ciencias Forenses (INACIF), e are k’ut ujkito’om che katijoxik ri winaqil ri’, are rech eri e are ri’, kekowon che rilik uwach taq ri awan kunb’alil che tajin kaqariq k’ut.