K’a ok’owinaq juk’al junab’ rech xjuch’ uwach ri utekele’m rib’ amaq’il ri’ are chi’ are Taqanel rech Estado Mariano Rivera Paz, xkoj le Ministerio rech Gobernación, Guerra, Justicia xuquje’ Negocios Eclesiásticos, ri wokajil ri’ k’o pa uq’ab’ reqele’n ri Organismo Ejecutivo ri’.
Eri taqawokajil ri’ are jun wokajil kab’an unimaq’ij uq’ijol pa le 26 rech abril rech 1839 ri’, are chi’ xmajtaj loq k’o jun utaqanel k’amol b’e, kuk’ oxib’ e ajtz’ib’ab’, jun ajcholajib’al wujilal, jun chajinem xuquje’ keb’ raj’ik. Eri upatan xkoj ri Ministerio, are rech kub’an ucholaj ri q’atan chak rech ri tinamit Iximulew pa taq le junab’ kanoq xuquje’ are xchoman ub’anik jalajoj chak ri’.
Pa le b’elejk’al junab’ ok’owinaq, k’o ri xk’extaj ub’anik chech uwach ri chakunem xuquje’ pa le uchomab’alil tinamit xb’an che ri taqawokaj ri’ rech xuk’ex ri ub’i’ rech xok che Ministerio rech Gobernación (Mingob), jacha eta’mam uwach chanim. Paq’ij kamik, eri taqawokaj ri’ eri uchak tajin kub’ano are ri ya’olchajinem winaqil pa tinamit, rech k’o pa jikomal ri tinamit, rech uk’amik ub’e’al uchomaxik ritinamit rech kak’oji ri joremal xuquje’ ri q’atenik ri k’ax, ruk’ nik’aj chik b’anoj. Eri Taqawokaj rech Ya’olchajinem ri’ are ri’ jun k’ak’ uwach wokajilal, ri kakowinik xuquje’ ri reta’m kuq’atij ri ka’x xuquje’ rech ke’upatanij ri winaqil pa we q’ij ri’.
Eri Mingob ri’ k’o rachoch rech kachajin pa taq ri tinamit. Jun chi kech are kub’an ri chajinem pa le Palacio Nacional ri’, ri xumaj loq uchak pa 1943 are chi’ k’amal b’e ri Jorge Ubico. Paq’ij kamik, eri chakuja administrativas rech ri Ministerio ri’ are k’o pa le nimrachoch wokomja kanoq ri Wokajil Ajchajin Tinamit, k’a pa le junab’ 2006.
Nab’e Taqawokajnel
Pa le 30 rech junio rech 1871 are chi’ xcho’ik ri nab’e taqawokajnel ri’, le doctor Francisco Alburez. Pa taq le junab’ 1871 xuquje’ 1920 are chi’ e 25 chi ajpatanelab’ ri xek’oji pa chak patan, rech kajik’ib’ax uwach ri joremal, ri cholajisanem xuquje’ pa chajinem pa tinamit,
Are chi’, pa le q’ij ri’ pa 1944 ri’ e 23 chi winaqil e aj iximulew xkik’am ub’e wa’ le Ministerio. Jeri’ tz’ib’aml pa le actcas taq le junab’ 1944 xuquje’ 1976 are chi’ xek’oji che kipatan ri patanelab’ ri’.
Ri chakum
Eri upatan kub’an ri Ministro rech Gobernación are ri b’anoj jalajoj uwach ri ya’olchajinem rech pa le kachajixik ri winaqilal xuquje’ uwach ri q’atom taqanem Tzij pa qatinamit, ri rech ub’antajil Runimal Utaqanik ri K’amal b’e Amaq’il 2020-2024 ri’. Eri xub’an ri’ eri ukojik upatanil ri Ub’e’al B’anoj Transformación Policial ri’ are k’ut kuq’at uwach kuk’am ub’e’al ri chak rajwaxik kab’an rumal ri Wokajil Ajchajil Tinamit. K’a xumaj ub’anik runimal uchak upatan rajwaik xuya’ uchuq’ab’ ri Wokajil Ajchajil Tinamit (PNC). Eri ch’ob’otal chak ri’ are kuq’ato kuchomaj uwach B’anoj Tijonem, rech Wokajib’alil, rech Chajinem Tzukunik, rech Kaloq’axik Kichak Ajchajil Tinamit, rech Yakon Rachochib’al xuquje’ Ukojik ri Tecnología xuquje’ Innovación ri’.
Chi rij ri’ le nimawokaj tob’anem ri’ xb’an pa le Primera Conferencia Regional rech Ministros xuquje’ Secretarios rech Ya’olchajinem, wokom taqom ub’anik rumal ri K’amal B’e Iximulew pa le reqele’nik ri Taqawokajnem rech ri Ya’olchajinik pa Amaq’. Eri uchakum chik uwach kumal ri taqawokajnelab’ ri’, are xya’taj uchuq’ab’ ri b’anoj nimtob’anik xuquje’ ri q’axeb’al tzijolinem utzijil pa taq ri tinamit ri’.
Upatan ri no’jchakub’alil
Paq’ij kamik eri Ministerio kub’an uchakuxik rech kopan ri patan nimab’al chi kech ri winaqilal. Pa le uwachwuj pa kaqiq’ ub’i’ sitio web institucional, k’o ri ujamalil xkoj pa taq taqonchak ri’, emu wari’ katajin ukojik ri k’ak’ no’jchakub’al rech kanimarsax uwach ri uya’ik wujilal pa taqawokajnem ri’.
Are uwah ri b’anoj saqilem Tzij pa taqawokajil, xkoj pa le sitio web rech ri Ministerio rech Gobernación, ri Plataforma rech ri Comunicación rech Datos Estadísticos rech ri Incidencia Criminal (PLADEIC). We no’jchakub’al ri’ are kuya ub’ixik chi kech ri winaqilal ri utz taq b’anob’al uchak ri wokajil ajchajil tinamit. Xuquje’ chom ri chakum chik rumal ri ukojik ri control telemático ri’ rech katob’anik kajamataj kuwach ri winaq e tz’apilik pa taq rachoch ri japache’.
Pa we junab’ katerenb’e ub’anik ukojik ri Ub’e’al B’anob’al Transformación Policial ri’, rech kaya uchuq’ab’ pa kawokajilal ri ajchajil tinamit rech Iximulew. Ruk’ wa’ ri chakunem ri’ eri Ministerio rech Gobernación kuterenb’ej uchakuxik pa ub’anik utaqilal rech uya’ik jun echb’enik chi kech ri k’ak’ winaq rech chuwe’q kab’ij pa jun Iximulew ruk’ jun nim pa uchajib’al ri’.