Rech b’a’ kab’an nimalaj kaq’atexik ri k’ayin awan k’ayij jastaq, ri narcotráfico xuquje’ ri kiq’axeik winaqil winaq pa awalik, eri reqa’lenelab’ ri Comisarías kuk’ ri Unidades especializadas rech ri Wokajil Ajchajil Tinamit (PNC) ketajin che puqchajinem tzukunik pa komonchak chajinem pa k’olib’al ya’olchajiinem pa rulewal ri qatinamit.
Eri b’anob’alil ri’ katajin ri komonchak chajinem q’atenik kumal reqa’lenel ri Wokaj Ajchajil Amaq’ Iximulew xuquje’ kumal rajchak ri Superintendencia rech Administración Tributaria (SAT) rech kakikub’isaj ub’anik ri uq’atexik taq b’anoj k’ax ri’.
Eri uk’olib’al taq ri b’anoj chajinem pa komon wokajila ri’ are kariqitaj pa Pajapita, San Marcos, pa Pasaco, Jutiapa, pa Entre Ríos, Izabal, pa Patzicía, Chimaltenango; pa Sanarate, El Progreso, pa Río Dulce, Izabal; xuquje’ pa Vado Hondo, Chiquimula ri’. Rumal k’ut chi la’ qas kab’an ke’ok’ow wi wnaq maj kiwujil keqam rech keq’axik b’i xuquje’ awan jastaq rech k’ayij ri’ rumal ri’ chi la’ k’ut qas rajwaxik kab’an uq’atexik wari’.
Pa le puqchajinem kab’an chi la’ kumal ri reqa’lenel chajin tinamit are kitaqim uch’ob’ik kilik ri winaqilal rech we man taqom ta kichapik rumal q’atb’al tzij xuquje’ we man k’ot awan jastaq k’aqb’al, ub’aq’ k’aqb’al xuquje’ awan kunab’al ri’.
Xuquje’ are kab’an le rilik we tajin unimaxik ri taqom ub’anik rumal ri Instituto Guatemalteco rech Migración (IGM) rech keqam kiwujilal pa saqil we ke’ok loq pa rulewal qatinamti, rech kakub’isaj ri b’anoj chajinem pa taq ri fronteras ri’.
Xuquje’ tajin kasolixik ri ch’ich’, kejach’ich’, microbuses, ch’ich’ keqam b’i winaq xuquje’ri ch’ich’ k’o keqam b’i e are la’ kesolix pa le k’olib’al chajinem ri’ rech kilik we man keqam ta b’i awan jastaq are chi’ ke’ok loq pa rulewal qatinamit rech keq’axik.
Eri K’amal B’e rech Iximulew pa le komon chakunem kumal ri taqawokajilal ri’ pa taq ri puqchajinem rech uq’atexik ri b’anoj taq k’ax ri’ xuquje’ rech kub’sib’al k’u’x chi ke ri tinamit e aj iximulew.