Eri Wokajil Ajchajinelab’ rech Uq’atexik Pandillas (DIPANDA) xuya’ utzijol che k’o oxq’o’ oxk’al (1,260) chi elaq’omab’ e ajtoq’il pwaq chi ke winaq, e chapom chik, rumal toq’inik pwaq chi ke winaqil , chi ke ri’ e k’o 93 uwinaqil ri mara Salvatrucha, e k’o 226 e uwinaqil ri mara 18 xuquje’ k’o 941 chi winaqil xechap ri’ rumal kikojom kib’ che e ajb’anol k’ax ri’.
Xuquje’ e k’o e oxlajuj chi molaj b’anol k’ax kekamisanik rech ri mara Salvatrucha ri’ xuquje’ e k’o 22 uwinaqil ri mara 18 xechap ri’, chi ke ri’ are jun chi ke ri jun a Edgar Amilcar Estrada ri kab’ix “El Choper “ chech ri’ are uwinaqil ri jun molaj b’anol k’ax ub’i’ «La Rueda del Barrio», (are ke’umol ri taqanel chi ke ri jun mara ri’) rumal ri b’anoj k’ax tajin xkib’ano, ri b’anoj taq kamisan winaq, ri choman b’anoj k’ax ri’, b’anoj taq xib’inem chi ke winaq xuquje’ ri b’anoj k’ax chi ke e ajchoq’e ch’ich’ e erelwinaq pa tinamit ri’.
Eri ajchajinelab’ rech q’atenik awan kunb’alil xkiya’ loq ub’ixik che k’o 13,628.26 upajb’alil Cocaína ri’ xriqtaj kumal reqa’lenel chajinem ri Subdirección General rech Análisis rech Información Antinarcótica (SGAIA) pa jalajoj taq k’olib’em pa we amaq’, eri rajil are Q.1,400,191,763 chi pwaqil ri’.
Ruk’ wa’ kutun rib’ ri’
Eri xchupisax uwach k’o julajujun chi q’inomalil (11 millones, 507,291 raqan ichaj rech Amapola, eri rajil are Q.287,682,275 ri’; eri xchupisax ri’ che ri raqan ichaj rech Coca, chi la’ Izab’al xuquje’ Petén, pa uk’isb’al ri’ k’o oxib’ q’inomal (3 millones, 515,398) raqan chi ichaj rech Marihuana, eri rajil are Q.1,318,274.250 ri’.
Eri SGAIA xuquje’ k’o 356 chi ch’ich’ keb’inisaxik, ruk’ 10 chi xik’ch’ich’, ruk’ 171 chi k’aqb’alil xe’uriqo, xuquje’ k’o jo’ob’ chi rachoch rech b’anob’al awan kunb’alil xtulisax uwach kanoq ri’.
Pa le nab’e q’ij rech enero k’a pa le 31 rech diciembre rech ri junab’ 2020, eri Wokajil Ajchajil Tinamit ri’ k’o 40,796 chi reqa’lenelab’ kuk’ rajtzukunel ri’, xe’utaqo chi paq’ij chi chaq’ab’ ri’, pa le b’anoj utzil chi ke pa le kachajixik ri winaqil pa we amaq’, rumal ri’ e k’o 93,914 chi winaqil xe’uchapo, k’o 883 chi ch’ich’ keb’inisaxik xe’uriqo xuquje’ k’o 971 chi kejch’ich’ xe’uriq ri’, k’o 3,515 chi k’aqb’alil che ri xkoj pa taq b’anoj k’ax xe’uriqo kuk’ ri e ajb’anol taq k’ax ri’.
Eri tzijol ya’tal loq rumal ri wokajil ajchajil tinamit ri’, xub’ij k’ut eri winaqil che ri xechapataj loq e k’o 186 rumal k’o winaq xkikamisaj, e k’o 32 rumal xkeleq’aj b’i winaq, k’o jun xukoj rib’ xk’am b’i,
e k’o 179 rumal xkichap alitom e ixoqib’, e k’o 2,692 rumal xkib’an elaq’, e k’o 1,625 rumal keqam k’aqb’alil, e k’o 1,098 rumal xkib’an k’ax pa taq kachoch, e k’o 13,722 rumal xemorixik kitijom tzam, e k’o 10,952 xechapatajik rumal man k’o kimak chi rij ri ch’ich’ kib’inisam ri’.