Eri K’amal B’e Iximulew ri’ pa uchakunik ri Ministerio rech Gobernación (Mingob) k’o nim q’atenik xkib’an chi ke ri narcotráfico pa le k’isb’al ri kajib’ junab’ ri’ pa rulewal qatinamit, jeri’ k’o jun nim q’atenik ri b’anoj k’ax xb’an rumal ri’ ruk’ ri utzilaj ya’olchajinem ub’anom pa tinamit. K’o nim chak ya’olchajinem xb’an ri’ pa uq’atexik taq ri molaj b’anol k’ax xuquje’ riqom chik Q14 mil 527 millones 103 mil 694.19 chi nim pwaqil.
Pa le b’anoj taqanem pa amaq’il, k’o 43 mil 563 chi upajb’al awan kunab’al xriqik, ruk’ taq cocaína, marihuana, crack xuquje’ metanfetamina ri’. Subdirección General rech Análisis rech Información Antinarcótica (SGAIA) rech ri Wokajil Ajchajil Tinamit (PNC)
Xuquje’ k’o 2 mil 182.3 nim upajb’alil awan kunab’al xporoxik, are la’ xub’an jun nim retal q’atenik rech maj ub’anik chik awan kunab’al, jeri’ xporox 22 k’olib’alil rech narcolaboratorios ri’ xuquje’ k’o 65 awan kqajib’al xik’ach’ich’, k’o ri’ pa 90.25 retal rajilab’al kopanik loq xik’ach’ich’ pa rulewal qatinamit. Xuquje’ k’o chom peraj tiko’n awan kunab’al xriqitajik pa rulewal taq qatinamit, pa ronojel ri’ k’o 73 millones 573 mil 630 rajilab’al raqan ichaj rech marihuana, amapola xuquje’ rech coca xriqitajik.
Ri xechapik xuquje’ ri xriqitajik
Eri molaj b’anol k’a ri’ sib’alaj xeq’atexik ruk’ ri e 6 mil 731 chi winaqil xechapik rumal jalajoj b’anoj k’ax xkib’an ri’ ruk’ ri narcoactividad xuquje’ ruk’ ri 116 chi uwinaqil narcotraficantes xechapik rech ketaq b’i pa japache’ q’atb’al tzij pa Estados Unidos rech América. Rumal ri’ xriqitajik 1 mil 341 chi ch’ich’ keb’inisaxik, 26 chi e ajxik’ach’ich’, 12 nimaq’ jukub’, 822 chi k’aqb’alil, jeri’ xriq Q22 millones 126 mil 929.20 ri’, US $2 millones 720 mil 632.94 ri’, €48 mil 700 xuquje’ MX$3 millones 718 mil 562 jab’ataj chi pwaqil ri’.
Ri utz chajinem xb’an ri’
Pa enero k’a pawe q’ij kamik, k’o 0.34 uq’ab’ rajilab’al ri b’anoj k’ax xq’atexik, k’o 93.26 ri’, jeri’ k’o 0.60 chi b’anoj kamisanik xq’atexik, ri are retal are 16.71 ri’.
Eri Ministro rech Gobernación, Byron René Bor Illescas, sib’alaj xuya utzijol che ri chak ub’anom ri Wokajl Ajchajil Tinamit (PNC) pa le kachajinem winaqil ruk’ ri kijastaq ri’, are la’ k’o nim upatanib’al ri ya’olchajinem pa qatinamit. “Kujki’kotik ruk’ ri chak kib’anom ri PNC. K’o utzilaj chak b’anom, man je ta ri’ rech pa junab’ir kanoq, are la’ kuk’ut chi k’o jun nim q’atenik b’anoj k’ax b’anom ri’”, xcha’.
Xuquje’ eri Taqawokajnel rech Gobernación sib’alaj xub’ij che ri chakum are la’ kuk’uy ri chajinem q’atenik tajin rumal ri Taqawokajnem rech ri Ya’olchajinem pa Amaq’ xuquje’ kumal ri wokajil ajchajil tinamit pa le kaq’atexik ri e ajb’anol kax pa ronojel rulewal qatinamit. “Ruk’ wa’, ri Iximulew ri’ k’o jun nim wa’lisanik tajin kub’an pa kub’al k’u’x xuquje’ joremal ri’”, xcha’.
Eri ya’olchajinem are la’ sib’alaj tajin ub’inisaxik ub’anik, tajin puqchajinem chi rij taq ch’ich’ e kejem k’o chajinem tajin kopan pa taq k’olib’al ri k’ax ri okem che ri qas k’o wi b’anoj k’ax pa qatinamit. Jeri’ tajin nim jipin puqchajinem tjain kumal wokajil ajchajinelab’ pa qatinamit, are wa’ k’o jun nim q’atenik tajin ub’anik chi ke ri b’anol k’ax xuquje’ pa le ya’olchajinem winaqil ri’.
Eri nim q’atenik b’anoj taq k’ax ri’ are la’ kuk’ut ri patan tajin rumal ri K’amal B’e Amaq’ pa le ya’el kowilaj chajinem winaqilal.